Czy Dyrektywa 2019/1937 UE jest/będzie wyzwaniem dla banków spółdzielczych?

Piotr Caliński

Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady (UE) z 23.10.2019 r. w sprawie ochrony osób zgłaszających naruszenia praw Unii, czyli tzw. dyrektywa o ochronie (praw) sygnalistach, nałożyła na przedsiębiorców nowe obowiązki. Do 17 grudnia 2021 r. podmioty prawne sektora prywatnego i publicznego muszą wdrożyć kanały umożliwiające w sposób anonimowy dokonywanie zgłoszeń nieprawidłowości przez sygnalistów oraz przyjąć mechanizmy, które będą takim osobom zapewniały skuteczne środki ochrony przed działaniami odwetowymi, takimi jak, m. in.: bezpodstawne zakończenie stosunku pracy, odmowa przedłużenia stosunku pracy lub blokowanie możliwości zatrudnienia u innych pracodawców (tzw. wilczy bilet), czy podważenie wiarygodności zgłaszającego, ale także naruszenie integralności cielesnej (w tej sferze można spotkać rozbieżne stanowiska). Koniecznym jest także ustalenie reguł prowadzenia działań następczych, które mają doprowadzić do zbadania i oceny prawdziwości informacji/zarzutów zawartych w zgłoszeniu oraz zaradzenia na przyszłość naruszeniom, będącym przedmiotem zgłoszenia. Polegać one mają w szczególności na dochodzeniu wewnętrznym, postępowaniu wyjaśniającym oraz podjęciu wszelkich możliwych działań, które pozwolą wypracować rekomendacje dla doskonalenia zarządzania firmą. W dojrzałych organizacjach bardzo przydatne będą dotychczasowe doświadczenia płynące przede wszystkim z funkcji audytu i compliance; można wręcz domniemywać, że obydwie domeny znacznie wzmacniają i  rozbudowują swoją pozycję zawodową w budowaniu mechanizmów transparencji działania wszelkich podmiotów prawnych, publicznych i prywatnych. Dla firm, które do tej pory nie uczyniły z tych sfer stosownego priorytetu, koniecznym będzie z pewnością zbudowanie nowego procesu i wpisanie go w kulturę organizacyjną, poprzez nową/e procedurę/y, ale ponadto wskazanie/wyznaczenie osób i zespołów, które staną się odpowiedzialne za zarządzanie całą sferą współpracy z Sygnalistą i prowadzeniem postępowań wyjaśniających/audytów śledczych. Warto zauważyć, że Dyrektywa dopuszcza dla niewielkich podmiotów możliwość zlecania tej problematyki (outsourcing) kompetentnym podmiotom zewnętrznym, aby ograniczyć wydatki i zapewnić właściwy poziom zarządzania tą sferą, z prowadzenie postępowań wyjaśniających włącznie.

Trudno nie zauważyć, że sektor usług bankowych od lat jest bardzo szczegółowo regulowany w skali globalnej, europejskiej, a w ich konsekwencji – także w prawie krajowym. Z licznych uregulowań prawa bankowego od lat wynika konieczność przywiązywania dużej wagi do informacji o nieprawidłowościach…nie jest to zatem dla nas novum. 

Pamiętajmy także o tym, że zgodnie z postanowieniami art. 8, pkt 2, ust. 4. Dyrektywy, do podmiotów sektora bankowego NIE MA zastosowania vacatio legis do 17.12.2023 r., związane z liczebnością pracowników, a tym samym wymóg pełnego dostosowania do wymogów powinien być kompleksowo spełniony w terminie DO 16.12.2021 r. 

Dyrektywa nakłada na wszystkie wskazane w niej podmioty obowiązki minimum, do których zaliczamy przede wszystkim: 

  • poufne kanały przyjmowania zgłoszeń 👂
  • 7 dni na potwierdzenie przyjęcia zgłoszenia 🤝
  • bezstronna osoba lub Zespół do podejmowania działań następczych 👥
  • zachowanie należytej staranności przy podejmowaniu działań następczych 🚷
  • max. 3 miesiące na przekazania informacji na temat podjętych działań ⏱
  • zrozumiałe i łatwo dostępne informacje na temat warunków i procedur dokonywania zgłoszeń 👆

W tym miejscu trzeba mocno zaakcentować trzy kwestie:

1. Dyrektywa w art. 2 zakreśla przedmiotowy zakres MINIMUM swojego działania, poprzez wskazanie obszarów, życia społecznego i gospodarczego, które dotyczą: Zdrowia publicznego

  • Bezpieczeństwa żywności i pasz, zdrowia i dobrostanu zwierząt
  • Ochrony konsumenta
  • Ochrony prywatności i danych osobowych oraz bezpieczeństwa sieci i systemów informatycznych
  • Ochrony unijnych zasad konkurencji
  • Wybranych przepisów podatkowych
  • Zamówień publicznych
  • Usług, produktów i rynków finansowych, AML i finansowanie terroryzmu
  • Bezpieczeństwa towarów
  • Bezpieczeństwa transportu
  • Ochrony środowiska
  • Ochrony radiologicznej i bezpieczeństwa nuklearnego

NIE JEST prawdą, że celem uregulowań Dyrektywy jest WYŁĄCZNIE antykorupcja; spectrum jej działania jest, jak widać powyżej, znacznie szersze. Przypomnijmy, że polski Ustawodawca może wskazać także inne sfery życia społecznego, które uznaje za godne ich szczególnej ochrony; mam nadzieję, że znajdą się wśród nich takie patologie, jak molestowanie, nadużycia seksualne, mobbing, dyskryminacja, ważące niestety zauważalnie na poczuciu dobrostanu społecznego.

2. Status Sygnalisty NIE JEST przypisany wyłącznie do pozycji PRACOWNIKA firmy, ponieważ dotyczy wszelkich osób, które uzyskały informacje na temat naruszeń w kontekście związanym z pracą, o czym mówi art. 4 Dyrektywy.

 Ochroną przeznaczoną dla sygnalistów może zostać objęty:

  • Pracownik
  • Osoba samozatrudniona
  • Freelancer / Konsultant
  • Wykonawca / Podwykonawca
  • Dostawca
  • Wolontariusz / Nieodpłatny stażysta
  • Kandydat do pracy
  • Wspólnik
  • Członek organu
  • Dyrektywa ma zastosowanie również wobec osób, które zgłaszają lub ujawniają informacje uzyskane w związku z pracą, która już się zakończyła.

 “W stosownych przypadkach, środki ochrony osób dokonujących zgłoszenie stosuje się również do osób pomagających w dokonaniu zgłoszenia, (...) osób trzecich (...), takich jak, współpracownicy lub krewni.” 

Interpretacja „relacji pracowniczych” zmierza do bardzo szerokiego wachlarza możliwości – klasyczna umowa o pracę, zlecenia, umowa o dzieło, współpraca B2B, kontrakt menadżerski itp.

3. Dyrektywa w art. 6 wskazuje następujące warunki, pod jakimi osoba informująca o naruszeniu prawa Unii może uzyskać status Sygnalisty:

    1. działanie w DOBREJ WIERZE
    2. dokonała zgłoszenia korzystając z jednego z poniższych typów zgłoszeń:
      • zgłoszenie wewnętrzne ↺
      • zgłoszenie zewnętrzne ↪
      • Ujawnienie publiczne 📽
    3. skorzystała z jednego z kanałów dokonywania zgłoszeń, do których stworzenia organizacja jest ZOBOWIĄZANA, a które MUSZĄ zapewniać anonimowość osoby oraz poufność kontaktów i obiegu informacji  ✉🗳＠✆🖳🗣⛾

Trzeba stanowczo podkreślić, że typ i rodzaj wdrożonych kanałów jest autonomiczną decyzją Najwyższego Kierownictwa oraz powinien być adekwatny do rodzaju i sposobu działania organizacji; nie ma kanałów lepszych, czy gorszych – są tylko bardziej lub mniej SKUTECZNE I BEZPIECZNE. 

Warto jednak pamiętać o tym, że stworzenie FASADOWYCH kanałów, a nade wszystko naruszenie pozostałych postanowień aktu prawnego, będzie represjonowane poprzez sankcje administracyjne, które zgodnie z postanowieniami Dyrektywy powinny być odstraszające, efektywne i proporcjonalne; na forach prawniczych dominuje przekonanie, że będą to kwoty 30.000.000 zł.  i 60.000.000 zł (w przypadku recydywy). 

Tych kilka bardzo wstępnych informacji kieruję przede wszystkim do podmiotów, które są zainteresowane wykorzystaniem najbliższych czterech miesięcy na uporanie się z nowymi obowiązkami.